1923-2023: Ιστορίες αναγκαστικού εκτοπισμού
Κατά το δεύτερο έτος της λειτουργίας της, η “theBasketGallery” οργανώνει δύο εκθέσεις που εστιάζουν σε περιστατικά αναγκαστικού εκτοπισμού από το παρόν και το παρελθόν.
Σε όλο τον κόσμο, όλο και περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν την εμπειρία του ξεριζωμού. Οι αιτίες που οδηγούν στον εκτοπισμό των ανθρώπων είναι άρρηκτα δεμένες με συστηματικές καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το έτος 2023 φέρνει την 100ή επέτειο από την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και την έναρξη μιας από τις μεγαλύτερες ανταλλαγές πληθυσμών ανάμεσα σε δύο χώρες. Ταυτόχρονα, το 2023 είναι η χρονιά όπου σημειώθηκε ο μεγαλύτερος αριθμός προσφύγων και εσωτερικά εκτοπισμένων πληθυσμών παγκοσμίως, από το 1945.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η έκθεση της δεύτερης περιόδου μας ασχολείται με δύο σχετικά θέματα
- -την εμπειρία του εκτοπισμού στην άλλη πλευρά του Αιγαίου – αυτούς που έφυγαν από την Ελλάδα και πήγαν στην Τουρκία. Τους Άλλους. Οι ομοιότητες στο βίωμα, το Δικό Τους και το Δικό Μας είναι προφανείς: και
- -τον εκτοπισμό τη σήμερον ημέρα – πρόσφυγες και εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα που εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους κάτω από ακραίες συνθήκες είτε αυτές είναι ο πόλεμος είτε οι φυσικές καταστροφές.
Και οι δύο εκθέσεις θα διαρκέσουν παράλληλα για περίοδο σχεδόν δέκα (10) μηνών, από τις 22 Σεπτεμβρίου 2023 έως τις 30 Ιουνίου 2024.
Θα συμπεριληφθούν αντικείμενα που μεταφέρθηκαν στην Τουρκία από την Ελλάδα από Μουσουλμάνους Τουρκικής καταγωγής και πολλές φωτογραφίες άλλων, παρόμοιων αντικειμένων των «Μουμπαντίλ» (δείτε παρακάτω). Υπάρχουν επίσης εκθέματα που δημιουργήθηκαν από πρόσφυγες και άλλους σε χώρες ασύλου καθώς και αντικείμενα από χώρες προέλευσης προσφύγων.
Κατά τη διάρκεια της Έκθεσης, η “The Basket Gallery” θα οργανώσει παράλληλες δράσεις σε συνεργασία με τοπικούς και μη οργανισμούς και ιδιώτες (δείτε το πρόγραμμα εδώ)
α. Η Ανταλλαγή Πληθυσμών του 1923-Οι Άλλοι
Η Σύμβαση της Λοζάνης
Η Συνθήκη Ειρήνης της Λοζάνης Νούμερο 6-Σύμβαση Σχετικά Με την Ανταλλαγή Ελληνικών και Τουρκικών Πληθυσμών, επίσης γνωστή ως η Σύμβαση της Λοζάνης ήταν μια συμφωνία που υπέγραψαν οι αντιπρόσωποι των Ελληνικών και Τουρκικών κυβερνήσεων στη Λοζάνη κατά τις 30 Ιανουαρίου 1923, την επαύριον του Ελληνοτουρκικού Πολέμου των ετών 1919-1922. Η Ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών επανεγκατέστησε με τη βία γύρω στα δύο εκατομμύρια ανθρώπους: περίπου 500.000 Τούρκοι Μουσουλμάνοι μεταφέρθηκαν από την Ελλάδα στην Τουρκία και 1,5 εκατομμύριο Ορθόδοξοι Χριστιανοί Έλληνες της Τουρκίας μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα.
Τέτοια παραδείγματα και απόπειρες ανταλλαγής πληθυσμών είχαν υπάρξει και στο παρελθόν. Παραδείγματος χάριν, το 1919 είχε εφαρμοστεί μια ανταλλαγή μειονοτήτων μεταξύ Βουλγαρίας και Ελλάδας, ενώ μια ανταλλαγή πληθυσμών είχε συζητηθεί ανάμεσα στην Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε όταν ξέσπασε ο πόλεμος.
Σύμφωνα με την Σύμβαση του 1923, οι προς ανταλλαγή πληθυσμοί έχασαν την προηγούμενη υπηκοότητα τους και κέρδισαν εκείνη της χώρας στην οποία επρόκειτο να εγκατασταθούν. Η σύμβαση εξαιρούσε τους Έλληνες που ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη καθώς και τους Μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης.
Η σύμβαση επικυρώθηκε από την Τουρκική Κυβέρνηση στις 23 Αυγούστου του 1923 και από την Ελληνική στις 25 Αυγούστου του ίδιου χρόνου, μετά την ολοκλήρωση της Συνθήκης της Λοζάνης.
Άρθρο 1
Από την 1η Μαϊου 1923, θα λάβει χώρα μια υποχρεωτική ανταλλαγή Τούρκων υπηκόων Ορθοδόξου Ελληνικής Θρησκείας που κατοικούν σε Τουρκικό έδαφος με Έλληνες υπηκόους του Μουσουλμανικού θρησκεύματος που κατοικούν σε Ελληνικό έδαφος. Αυτά τα άτομα δεν μπορούν να επιστρέψουν για να διαβιώσουν στην Τουρκία ή την Ελλάδα αντιστοίχως, χωρίς την άδεια της Τουρκικής και Ελληνικής κυβέρνησης αντιστοίχως.
Οι «Μουμπαντίλ»
«Μουμπαντίλ» (Mübadil) στα Τουρκικά σημαίνει ανταλλαγή και έτσι αποκαλούνται οι Μουσουλμάνοι Τουρκικής καταγωγής που ήρθαν στην Τουρκία έπειτα από τη Συνθήκη της Λοζάνης.
Παρόλο που οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν σε πόλεις κοντά στα σύνορα, κάποιοι από τους πληθυσμούς της ανταλλαγής βρέθηκαν σε μακρινά μέρη, όπως τα Άδανα που απέχουν πάνω από 1.700 χλμ από την Ελλάδα. Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στα Άδανα, προέρχονταν από το νησί της Κρήτης, από όπου μετακινήθηκε μια τεράστια πληθυσμιακή ομάδα σε μια μεγάλη περιοχή που εκτείνεται από το Τσανακαλέ και την Προύσα στα δυτικά μέχρι τα Άδανα και το Χατάι στο νότο. Η οικογένεια της Σέλμα Κράντσεσμε ήταν ανάμεσα σε αυτούς τους ανθρώπους. Ο πατέρας της ήταν μόνο ενός έτους όταν τα μέλη της οικογένειάς του μετακόμισαν πρώτα στη Μερσίνη πριν ξεκινήσουν και πάλι τις ζωές τους στα γειτονικά Άδανα. «Οι ζωές των Τούρκων κινδύνευαν στην Κρήτη μετά τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας στην Τουρκία. Ένας Έλληνας προειδοποίησε τους κατοίκους του χωριού του πατέρα μου ότι θα γινόταν επίθεση (από Ελληνικές δυνάμεις). Ζούσαν σε ένα εσωτερικό μέρος του νησιού και μετακινήθηκαν κάπου στην ακτή. Κάποιοι ζούσαν σε αντίσκηνα στις παραλίες περιμένοντας μήνες ολόκληρους να έρθουν πλοία να τους πάρουν στην Τουρκία», λέει η ίδια.
Το ταξίδι στην Τουρκία ήταν ένα ακόμα κεφάλαιο της περιπέτειας. «Κάθε καράβι είχε συγκεκριμένη χωρητικότητα και όταν γέμιζε, δεν επιτρέπονταν να μπαρκάρουν άλλοι. Μερικές οικογένειες έβαζαν πρώτα τα παιδιά τους στα πλοία και οι ίδιοι περίμεναν ολόκληρους μήνες να έρθουν τα επόμενα. Σε αυτά τα παιδιά ήταν και η γιαγιά μου. Έχουμε περιπτώσεις όπου αδέλφια επανασυνδέθηκαν σχεδόν 50-60 χρόνια αργότερα. Μόλις πριν τέσσερα χρόνια γνώρισα τα εγγόνια του θείου μου. Αργότερα βρήκαμε απογόνους του θείου του παππού μου στο Μπόντρουμ, που βρίσκεται νοτιοδυτικά», προσθέτει.
Με την άφιξή τους στην Τουρκία τους περίμεναν νέες προκλήσεις. «Οι περισσότεροι δεν ήξεραν Τουρκικά και είχαν πρόβλημα να προσαρμοστούν στην μητέρα-πατρίδα», λέει η Κράντσεσμε. «Η πρώτη γενιά αποτελούνταν από εσωστρεφείς ανθρώπους που δεν είχαν πολλές επαφές με τους κατοίκους της νέας τους χώρας. Παραδείγματος χάριν, η κοινότητα έκανε συγγενικούς γάμους τα πρώτα χρόνια», λέει, «Υπέφεραν πολύ αλλά δεν μεταβίβασαν τον πόνο αυτό στα παιδιά τους», καταλήγει[1]. Όλα αυτά ακούγονται πολύ οικεία σε εμάς..
β. Αναγκασμένοι να αφήσουν τα σπίτια τους
Οι αριθμοί μιλούν τη γλώσσα της αλήθειας. Περίπου 90 εκατομμύρια άνθρωποι, σε όλη την Υφήλιο, εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους για να γλιτώσουν από πόλεμο, βία και διώξεις. Οι περισσότεροι έγιναν Εσωτερικά Εκτοπισμένα Πρόσωπα κάτι που υποδηλώνει ότι εγκατέλειψαν τις εστίες τους αλλά παραμένουν στις χώρες τους. Άλλοι, που αναφέρονται ως πρόσφυγες, αναζητούν καταφύγιο πέρα από τη χώρα τους.
Χώρες ασύλου & κοινότητες φιλοξενίας
Για πάνω από δέκα χρόνια τώρα, η Τουρκία έχει υποδεχτεί περισσότερους από 3,6 εκατομμύρια ανθρώπους, τον μεγαλύτερο προσφυγικό πληθυσμό στον κόσμο. Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν ακολουθεί με 3,4 εκατομμύρια. Η Κολομβία έγινε η τρίτη μεγαλύτερη χώρα φιλοξενίας με 2,4 εκατομμύρια πρόσφυγες ενώ ακολουθεί η Γερμανία (2 εκατομμύρια) και το Πακιστάν (1,7 εκατομμύρια).[2].
Τουρκία 3,6 εκατομμύρια
Ισλαμική Δημ. Ιραν 3,4 εκατομμύρια
Κολομβία 2,4 εκατομμύρια
Γερμανία 2 εκατομμύρια
Πακιστάν 1,7 εκατομμύρια
Κύριες χώρες προέλευσης
Figure 3 | Refugees, people in refugee-like situations and other people in need of international protection by country of origin | end-2022
| Countries | Refugees | IDPs |
| Colombia | 6.8M | |
| Syria | 6,547,800 | 6.8M |
| Ukraine | 5,679,900 | 5.9M |
| Yemen | 4.5M | |
| Afghanistan | 5,661,700 | 3.3M |
| Venezuela | 5,451,800 | |
| South Sudan | 2,295,000 | |
| Myanmar | 1,253,100 | |
| DRC | 931,900 | 5.5M |
| Sudan | 836,800 | 3.6M |
| Somalia | 790,500 | 3M |
| Central African Rep | 748,300 | 4.5M |
| Nigeria | 3.3M | |
| Ethiopia | 2.7M |
Για να μην χαθούμε στην μετάφραση
Ποιος είναι πρόσφυγας;
Σύμφωνα με το Άρθρο 1 Α (2) Της Σύμβασης του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων και το Πρωτόκολλο του 1967, πρόσφυγας είναι ένα πρόσωπο που «…λόγω δεδικαιολογημένου φόβου διώξεως λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων ευρίσκεται εκτός της χώρας της οποίας έχει την υπηκοότητα και δεν δύναται ή , λόγω του φόβου τούτου δεν επιθυμεί να απολαύη της προστασίας της χώρας ταύτης, ή εάν μη έχον υπηκοότητα τινά και ευρισκόμενον συνεπεία τοιούτων γεγονότων εκτός της χώρας της προηγούμενης συνήθους αυτού διαμονής, δεν δύναται ή, λόγω του φόβου τούτου, δεν επιθυμεί να επιστρέψη εις ταύτην».
Ποιοί είναι οι εσωτερικά εκτοπισμένοι;
Σύμφωνα με τις Βασικές Αρχές Σχετικά με την Εσωτερικό Εκτοπισμό εσωτερικά εκτοπισμένοι είναι «πρόσωπα ή ομάδες προσώπων που αναγκάστηκαν ή υποχρεώθηκαν να διαφύγουν ή να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους ή τους χώρους μόνιμης κατοικίας, ιδιαιτέρως ως αποτέλεσμα ή με σκοπό να διαφύγουν τις συνέπειες ένοπλων συγκρούσεων, καταστάσεις γενικευμένης βίας, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η καταστροφές που προέρχονται από τον άνθρωπο και που δεν έχουν διασχίσει διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα».
Ποιοί είναι μετανάστες;
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, ο όρος «μετανάστης» είναι ένας γενικός όρος, που δεν προσδιορίζεται από το διεθνές δίκαιο και αντικατοπτρίζει την κοινή λαϊκή αντίληψη περί ενός προσώπου το οποίο απομακρύνεται από τον τόπο συνήθους κατοικίας του/της είτε μέσα στα σύνορα μιας χώρας είτε διαμέσου διεθνών συνόρων, προσωρινά ή μόνιμα και για πολλούς και διάφορους λόγους.
***
Μήπως η οικογένειά σας έχει πέσει θύμα αναγκαστικού εκτοπισμού; Προέρχεστε από οικογένεια προσφύγων;
Αν ναι, επιλέξτε ένα αντικείμενο που έχει ιδιαίτερη σημασία για σας και γράψτε μας για αυτό με ή χωρίς φωτογραφία.
***
Κατά τη διάρκεια της Έκθεσης θα προβάλεται η ερμηνεία της Κέιτ Μπλάνσετ στο έρρυθμο ποίημα «Αυτά που πήραν μαζί τους» μαζί με τους ομότεχνους ηθοποιούς Κίρα Νάιτλι, Τζουλιέτ Στίβενσον, Πήτερ Καπάλντι, Στάνλει Τούτσι, Τσίουτελ Έιτζιοφορ, Κιτ Χάρινγκτον, Ντάγκλας Μπουθ, Τζέσι Άιζενμπεργκ και Νιλ Γκέιμαν. Το ποίημα γράφτηκε από την Τζένιφερ Τοκσβιγκ και είναι εμπνευσμένο από ιστορίες και άμεσες μαρτυρίες προσφύγων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, καθώς και από αντικείμενα που πήραν μαζί τους. Μια από τις πηγές για το ποίημα ήταν το φωτογραφικό έργο του Μπράιν Σόκολ με τίτλο «Το πιο Σημαντικό Πράγμα» που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες. Πολλές από τις φωτογραφίες του Μπράιαν, μαζί με από πρώτο χέρι μαρτυρίες των προσφύγων που φωτογράφισε εμφανίζονται στο φιλμ. Το έργο αυτό, που αναρτήθηκε αποκλειστικά στο Facebook προτρέπει τους θεατές να υπογράψουν το ψήφισμα #WithRefugees παίρνοντας μέρος στην προσπάθεια να εξασφαλίσουν οι άνθρωποι αυτοί τα βασικά μέσα για να ξαναχτίσουν τις ζωές τους-μια εκπαίδευση, ένα ασφαλές μέρος κατοικίας και την ευκαιρία να εργαστούν. Υποστηρίξτε το #WithRefugees υπογράφοντας το ψήφισμα: www.withrefugees.org
Πέρα από τα διάφορα είδη που θα εκτίθενται φέτος, οι συνεργάτες της “theBasketGallery” θα συνεισφέρουν παρουσιάζοντας αντικείμενα από την ιστορία της δικής τους οικογένειας. Ο αναγκαστικός εκτοπισμός είναι ένα διαρκές κακό στην ανθρώπινη ιστορία – αυτά τα οικογενειακά κειμήλια αφηγούνται ιστορίες από τις τραγικές εκριζώσεις και ανταλλαγές πληθυσμών που σημάδεψαν τον αιώνα που μας πέρασε κι εμάς τους ίδιους.
Τις οικογένειες των
Bahadır Akkoyun
Ahmet Altunsoy
Şaziye Candan
Kemal Kolçak
Füsun Özenç
Zehra Özçakır
Asu Özlü
Bircan Özmen
Fahri Pancar
Seniha Şeran
Hüseyin Yılmaz
καθώς επίσης και τους
Ahmet Altunsoy, επικεφαλής του Σύλλογου Τούρκων ανταλλαχθέντων από τη Θεσσαλονίκη κι άλλες περιοχές της Ρούμελης/Ρωμυλίας
Şaban Yaylali και την κόρη του Özden İneler
και τους φίλους μας
Elspeth Magdalene Black
Eleonora Azzurra Mantovani
- Amina Mohamed
Ndeye Fatou Ndiaye
Η έκθεση περιλαμβάνει ένα πλήθος εκθεμάτων: